Անի-Կամախը եղել է հայտնի ամրոց և սրբատեղի՝ տարբեր ժամանակահատվածներում ունենալով իր ուրույն տեղն ու նշանակությունը: Մ.թ.ա․ 4-1-ին դարերում եղել է Փոքր Հայքի կենտրոնը, ապա հեթանոս հայերի՝ Արամազդ աստծո պաշտամունքի գլխավոր կենտրոնը: Լինելով նման հզոր, լայն ճանաչում ունեցող կենտրոն, այն նշանավոր էր նաև արքայական դամբարանով, ուր 4-1-ին դարերում կատարվում էին արքայական նախնիների պաշտամունքային ծեսեր:
Անշուշտ ոչ այնքան հետաքրքրական է, որ Շապուհ Բ-ն գրավել է Անի-Կամախը, որքան այն հանգամանքը, որ ամրոցն ավերելուց, ոչնչացնելուց հետո նա հրաման է տվել դամբարանից հանել թաղված Արշակունի թագավորների աճյունները և նպատակ ունեցել դրանք ամփոփել Պարսկաստանում: Բանն այն էր, որ հեթանոս պարսիկները հավատում էին, որ արքաների ոսկորներն օժտված են անբացատրելի հզորությամբ, և Պարսկաստանում լինելու դեպքում, այդ արքաների փառքն ու ուժը կփոխանցվեր իրենց և կնպաստեր Պարսկաստանի բարգավաճմանը:
Չնայած Սասանյան Պարսկաստանն այդ ժամանակաշրջանում ապրում էր իր պատմության վերածնունդը, սակայն նրանց չի հաջողվում իրագործել իրենց մտահղացումը, քանի որ Վասակ Մամիկոնյանն Այրարատ նահանգում մղած պայքարի ժամանակ հաղթում է պարսիկներին և հաջողում խլել թագավորների մասունքները՝ ամփոփելով դրանք Աղձք գյուղում:
Կա մի վարկած, ըստ որի, քրիստոնյա հոգևորականությունը դեմ է եղել Սուրբ Վաղարշապատում ամփոփել հեթանոս արքաների աճյունները: Ինչի արդյունքում Աղձքում կառուցում են հատուկ դամբարան և Արշակունիների մասունքներն ամփոփում այնտեղ: Հնագետ Հակոբ Սիմոնյանը նշում է, որ Աղձքում պեղումների ընթացքում հայտնաբերված եկեղեցին կառուցված է եղել մինչ Արշակունիների դամբարան դառնալը:
Միլենա Քամալյանի ուսումնական բլոգ 